موضوع : مقاله در عدم حُجیت خواب و رؤیا در دین

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ اِبْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ قَالَ: مَا تَرْوِي هَذِهِ اَلنَّاصِبَةُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فِيمَا ذَا فَقَالَ فِي أَذَانِهِمْ وَ رُكُوعِهِمْ وَ سُجُودِهِمْ فَقُلْتُ إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّ أُبَيَّ بْنَ كَعْبٍ رَآهُ فِي اَلنَّوْمِ فَقَالَ كَذَبُوا فَإِنَّ دِينَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يُرَى فِي اَلنَّوْمِ

📚  الکافي  ,  جلد۳  ,  صفحه۴۸۲ 

عمر بن اذينه گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اين ناصبى‌ها (دشمنان اهل بيت عليهم السّلام) چه روايت مى‌كنند؟ عرض كردم: قربانت گردم! در مورد چه چيزى‌؟  فرمودند : در مورد اذان، ركوع و سجودشان.  عرض كردم: آن‌ها مى‌گويند: ابىّ‌ بن كعب آن‌ها را در خواب ديده است (يعنى رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله در خواب او به اذان، ركوع و سجود حكم فرمودند).
حضرت امام صادق فرمودند : دروغ مى‌گويند؛ زيرا دين خدا گرامى‌تر از آن است كه در خواب ديده شود.

وَجَدْتُ بِخَطِّ جَبْرَئِيلَ بْنِ أَحْمَدَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ اَلْحَكَمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : أَخْبِرْنِي عَنْ حَمْزَةَ أَ يَزْعُمُ أَنَّ أَبِيآتِيهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ كَذَبَ وَ اَللَّهِ مَا يَأْتِيهِ إِلاَّ اَلْمُتَكَوِّنُ إِنَّ إِبْلِيسَ سَلَّطَ شَيْطَاناً يُقَالُ لَهُ اَلْمُتَكَوِّنُ يَأْتِي اَلنَّاسَ فِي أَيِّ صُورَةٍ شَاءَ إِنْ شَاءَ فِي صُورَةٍ كَبِيرَةٍ وَ إِنْ شَاءَ فِي صُورَةٍ صَغِيرَةٍ وَ لاَ وَ اَللَّهِ مَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَجِيءَ فِي صُورَةِ أَبِي عَلَيْهِ السَّلاَمُ

📚 رجال الکشی  ,  جلد۱  ,  صفحه۳۰۰  

زراره نقل كرد كه گفت: حضرت صادق عليه السّلام از من پرسيد آيا حمزه هنوز مدعى است كه پدرم (حضرت باقر) پيش او مى‌آيد. گفتم: آرى. فرمود: بخدا سوگند دروغ مى‌گويد جز متَكَوّن چيز ديگرى را نمى‌بيند (خیال میکند امام علیه السلام را می بیند و او شیطان را می بیند ). شيطان يكى از همكاران خود را بنام متكون دارد كه بهر شكل مايل باشد براى مردم آشكار ميگردد يا بصورت بزرگ و يا كوچك هر طور مايل باشد نه بخدا سوگند نمى‌تواند بصورت پدرم بيايد.

{شرح : در حدیث قبل اشاره صریح به آن شده که نمیشود   دین خدا را با رؤیا اخد و کسب کرد و  در این حدیث هم  امام اشاره دارند  که شیطان نمیتواند  به صورت امام علیه السلام  در آید و  حمزه دروغ میگوید . معلوم میشود  حمزه کسی دیگر را می دیده و آن را بجای امام علیه اسلام قرار میداده  (شاید در ذهن خود)  در هر حال امروز  اگر شیطان بیاید و این مُتکوِّن خود را بجای امام علیه السلام قرار دهد و بگوید من امام هستم و نجوی کند (إِنَّمَا النَّجوىٰ مِنَ الشَّيطانِ) ما  که  صورت مبارک ائمه علیهم السلام را ندیده ایم  چطور میتوانیم یقین کنیم که ایشان همان امام علیه السلام است  و یا دروغ است ؟ و اگر گفتیم امام  یا پیغمبر علیهم السلام هستند  به چه یقینی ما تطبیق داده ایم تصویر آن بزرگواران را ؟ }

وَ حَدَّثَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ اَلدَّيْلَمِيُّ اَلْبَصْرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَثِيرٍ اَلْكُوفِيِّ قَالَ: كُنْتُ لاَ أَخْتِمُ صَلاَتِي وَ لاَ أَسْتَفْتِحُهَا إِلاَّ بِلَعْنِهِمَا فَرَأَيْتُ فِي مَنَامِي طَائِراً مَعَهُ نُورٌ مِنَ اَلْجَوْهَرِ فِيهِ شَيْءٌ أَحْمَرُ شِبْهَ اَلْخَلُوقِ فَنَزَلَ إِلَى بَيْتِ اَلْمُحِيطِ بِرَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ثُمَّ أَخْرَجَ شَخْصَيْنِ مِنَ اَلضَّرِيحِ فَخَلَّقَهُمَا بِذَلِكَ اَلْخَلُوقِ فِي عَوَارِضِهِمَا ثُمَّ رَدَّهُمَا إِلَى اَلضَّرِيحِ وَ عَادَ مرْتَفِعاً فَسَأَلْتُ مَنْ حَوْلِي مَنْ هَذَا اَلطَّائِرُ وَ مَا هَذَا اَلْخَلُوقُ فَقَالَ هَذَا مَلَكٌ يَجِيءُ فِي كُلِّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ يُخَلِّقُهُمَا فَأَزْعَجَنِي مَا رَأَيْتُ فَأَصْبَحْتُ لاَ تَطِيبُ نَفْسِي بِلَعْنِهِمَا فَدَخَلْتُ عَلَى اَلصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَلَمَّا رَآنِي ضَحِكَ وَ قَالَ رَأَيْتَ اَلطَّائِرَ فَقُلْتُ نَعَمْ يَا سَيِّدِي فَقَالَ اِقْرَأْ إِنَّمَا اَلنَّجْوىٰ مِنَ اَلشَّيْطٰانِ لِيَحْزُنَ اَلَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضٰارِّهِمْ شَيْئاً إِلاّٰ بِإِذْنِ اَللّٰهِ  فَإِذَا رَأَيْتَ شَيْئاً تَكْرَهُ فَاقْرَأْهَا وَ اَللَّهِ مَا هُوَ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِهِمَا لِإِكْرَامِهِمَا بَلْ هُوَ مُوَكَّلٌ بِمَشَارِقِ اَلْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا إِذَا قُتِلَ قَتِيلٌ ظُلْماً أَخَذَ مِنْ دَمِهِ فَطَوَّقَهُمَا بِهِ فِي رِقَابِهِمَا لِأَنَّهُمَا سَبَبُ كُلِّ ظُلْمٍ مُذْ كَانَا .

📚  المناقب  ابن شهرآشوب ,  جلد۴  ,  صفحه۲۳۷  / إثبات الهداة  – شیخ حر عاملی  ,  جلد۴  ,  صفحه۲۰۷  

محمّد بن ابي کثير کوفي مي گويد:  هميشه نمازم را با لعن بر .. و .. آغاز کرده و به پايان مي بردم. شبي در خواب پرنده اي را ديدم که با او ظرفي از جواهر بود، و درون آن مادّه اي قرمز رنگ بود. پرنده بر مزار رسول خدا صلي الله عليه و آله فرود آمد و .. و .. را از ضريح خارج کرد و آن دو را با آن ماده سرخ رنگ آغشته کرد، سپس آن دو را به ضريح بازگرداند و پرواز کرد. من از اطرافيانم پرسيدم: اين پرنده چه بود؟ و اين چه بود  براي چه استعمال کرد؟ گفتند: اين پرنده فرشته اي است که هر شب جمعه براي خشبو کردن آن دو به اين مکان مي آيد! از اين رؤيا بسيار ناراحت شدم. صبح که شد،(بر خلاف عادت هر روز) آن دو را لعن نکردم و نزد حضرت امام صادق عليه السلام آمدم. وقتي امام صادق عليه السلام من را ديد، خنديدند  و فرمودند : آن پرنده را ديدي گفتم: بله اي سرور من! حضرت فرمودند : هرگاه خوابي ديدي که تو را ناراحت کرد اين آيه را بخوان:  إِنَّمَا النَّجوىٰ مِنَ الشَّيطانِ لِيَحزُنَ الَّذينَ آمَنوا وَلَيسَ بِضآرِّهِم شَيئًا إِلّا بِإِذنِ اللَّـهِ ۚوَعَلَى اللَّـهِ فَليَتَوَكَّلِ المُؤمِنونَ -آیه١٠‏ سوره مجادله- یعنی : چنان نجوايى صرفاً از [القاآت‌] شيطان است، تا كسانى را كه ايمان آورده‌اند دلتنگ گرداند، و[لى‌] جز به فرمان خدا هيچ آسيبى به آنها نمى‌رساند، و مؤمنان بايد بر خدا اعتماد كنند.)به خدا سوگند! آن پرنده، فرشته اي نيست که براي اکرام و گراميداشت … و … مأمور شده باشد، بلکه فرشته اي است که بر شرق و غرب عالم گماشته شده است تا هر کجاي عالم  کسي را ظالمانه بکُشند، خون او را برگيرد و بر گردن .. و .. بياويزد، زيرا آن دو هميشه سبب هر ظلمي بودند که اتفاق مي افتاد .

{شرح : در اینجا مشاهده کردید  که  محمد کوفی  با دیدن این رؤیا خواست  از اعتقاد خود که رکن دین است برگردد و   لعن نکند غاصبین را  و امام علیه السلام به داد او رسیدند و مشخص شد که در کنار  ملک ندای شیطان هم به  گوش میرسد … }

المفید : و مع ذلك فإنا لسنا نثبت الأحكام الدینیة من جهة المنامات

📚  الفصول المختارة – شیخ مفید ، ص: ۱۳۰

مرحوم شیخ مفید اعلی الله درجته میفرماید : باید توجه داشت كه ما احكام دینى را به وسیله رویا و خواب اثبات نمى‏كنیم.

يُرْوَى عَنِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله  مِنْ قَوْلِهِ :  مَنْ رَآنِي فَقَدْ رَآنِي فَإِنَّ الشَّيْطَانَ لَا يَتَشَبَّهُ بِي‏

📚   أمالي المرتضی (غرر الفوائد و درر القلائد)  ,  جلد۲  ,  صفحه۳۹۴ /  کنز الفوائد  ,  جلد۲  ,  صفحه۶۳  /  المحتضر  ,  جلد۱  ,  صفحه۱۸

از پيغمبر(صلّى الله عليه و آله)روايت است كه فرموده:هر كه مرا بيند خود مرا ديده زيرا شيطان نتواند بمانند من شود

{شرح : اولاً این حدیث سند ندارد یعنی سلسله راویان آن مشخص نیست و مشکل دیگر اینکه حدیث واحد است و مشکل سوم  اینکه معارض و ضد این حدیث حدیث موجود است  که هم  سند دارد و اعتبار کتاب الکافی هم خود کفایت میکند برای قبولش  (دِينَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَعَزُّ مِنْ أَنْ يُرَى فِي اَلنَّوْمِ   دين خدا گرامى‌تر از آن است كه در خواب ديده شود.  ) و همچنین به این موضوع مرحوم مجلسی در بیان کتاب بحارالانوار اشاره میکنند که در پائین متن کامل و شرح آن بزرگوار نیز قرار خواهم داد .  اگر این حدیث را با شرایط مشکل و ضعیفش بپذیریم میشود به سه نوع  آن را توجیح کنیم  بخش۱) این بخش مورد تطبیق با احادیث دیگر است که به تسلیم هم در این بخش است… اینکه هر جا پیغمبر را مشاهده کردید ، خود رسول الله صلی الله علیه و آله  است و شیطان نیست  مثلاً  یک واقعه : بعد از شهادت رسول الله صلی الله علیه و آله  امیر المؤمنین علیه السلام  در مسجد قباد حضرت رسول را به ابوبکر نشان دادند و حضرت پیغمبر به ابوبکر دستور دادند که حق امیرالمؤمنین علیه السلام را برگردنند … و ابوبکر قبول کرد وقتی  در راه بازگشت به عمر برخورد کرد عمر بن خطاب به ابوبکر گفت از سِحر و جادوی  بنی هاشم غافلی 😡 !!!! بنابر این ابوبکر به غصب و تعدی خود  ادامه داد … {۱} بخش۲) در این حدیث از خواب و رؤیا چیزی ذکر نشده  و بنابر این نمیشود به خواب ربط داد  ولی حتی با اینکه متبط نیست ولی اگر قبول کنیم رؤیا هم وجهی از این حدیث است  باید  این قاعده را رعایت کنیم  که وقتی کسی را می شناسیم در خواب می بینیم باز هم میشناسیم  وی کسی را که تا حالا ندیده ایم  چطور میشود در خواب بشناسیم  و بعد از خواب میگوییم دیدم یک زن یا یک مرد یا یک جوان چنین بود … اینکه در رؤیا هر کس رسول خدا صلی الله علیه و آله ببیند ایشان را قطعاً دیده ، مشروط به این است که واقعاً قبل از خواب رسول خدا صلی الله علیه و آله را دیده بوده باشد   چطور میشود تشخیص داد جایی که شیطان هم نجوی میکند ؟   در این حدیث حرفی از خواب و رؤیا نیست ولی اگر هم بر فرض محال قبول کنیم  مخصوص کسانی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله  را قبل از خوابیدن  دیده باشند  که مخصوص زمان زندگی وجود مقدس رسول خدا صلی الله علیه و آله است .بخش ۳)  . اگر این حدیث را قبول کنیم آنان که بخواهند سوء استفاده کنند و خبر از ائمه علیهم السلام از طریق خواب بیاورند و خود را در دل مردم جای دهند  و دین خدا را ویران کنند و از طریق خود شیرینی که بله پیغمبر به من علم اول و آخر را در خواب آموختند و مرا مأمور به معاشرت با بندگان و هدایت آنها نموده  …  این جز اینکه ضلالت زیاد شود سودی ندارد و  لااقل هر کس خواب دیده  برای خود باشد کاری به خلق نداشته باشد …هر کسی هر چیزی را در دل خود به عنوان عقدیده دارد در خواب هم  همان را می بیند و تا وقتی سنی  است خواب پیغمبر صلی الله علیه و آله ببیند که اشاره به راه  صحیح سنی میکنند !!!  وقتی شیعه میشود همان خواب ها اشاره به تشیع  و هیچ کدام ارزش ندارند مرحوم مجلسی نقل میکنند يك ناصبى را ديدم كه شيعه شد و به ما گزارش داد كه خوابهايش ضد آنها است كه در ناصبى بودنش ميديده!!  چون طبق حدیث خواب حجت نیست و جز خود شیرینی و جمع کردن مردم دور خود و استفاده سود جویان فایده ای ندارد  و انسانهایی که حرف حساب ندارند  میخواهند با این ابزار وزنه سخن خود و اعتقادات خود را سنگین کنند و تکلیف ما فقط طبق احادیث متواتر  رجوع به روات ثقه احادیث آل محمد علیهم السلام است  . }

مرحوم مجلسی اعلی الله درجته در بحارالانوار ، ج‏ ۵۸، ص: ۲۱۱ پیرامون حدیث بالا شرحی فرموده اند که بخشی بعرض میرسد :  اين روایت خبر واحد است و اگر پذيرفته شود بر اين روش تفسير شوند استادم- ره- ميگفت: چون آدمى را شايد كه در بيدارى گويد من خدايم مانند فرعون و همگنانش با بيچارگى آدمى و نبودن اشتباه در باره او در بيدارى چه مانعى است كه ابليس خوابيده ‏اى را وسوسه كند كه من پيغمبرم با اينكه توانائى او از آدمى بيش است و اشتباه در خواب فراوان. و دليل روشن اينكه در خواب ديدن پيغمبر يا امام درست و نادرست دارد اينست كه شيعه‏ اى گويد: پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله را در خواب ديدم بهمراه أمير المؤمنين عليه السّلام و بمن فرمودند : از على پيروى كن نه جز او، و بمن آموخت كه خليفه وى او است و .. و .. و .. ظالم و دشمن اويند، و مرا از دوستى آنان بازداشت و به بيزارى از آنان واداشت، و مانند آن از خصائص عقائد شيعه.و باز ناصبى ميگويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله را در خواب ديدم بهمراه أبو بكر و عمر و عثمان و مرا بدوستى آنها فرمانداد و از دشمنى آنها بازداشت، و بمن آموخت كه ياران اويند در دنيا و آخرت و با اويند در بهشت و مانند آن از عقائد مخصوص ناصبيها و بناچار ميدانم يكى از اين دو خواب درست و يكى نادرست و درستش همانست كه در بيدارى بدليل ثابت شده باشد و شيعى را نرسد كه ناصبى را دروغ پرداز داند در خواب ديدن پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله زيرا او هم معارضه بمثل تواند كرد. و يك ناصبى را ديدم كه شيعه شد و بما گزارش داد كه خوابهايش ضد آنها است كه در ناصبى بودنش ميديده، و روشن شد كه يكى از اين گونه دو خواب نادرست است، و نتيجه حديث نفس يا وسوسه شيطانست و مانند آن…

{ مشاهده کنید که هر کسی هر را در نفس خود به عنوان عقدیده دارد  در خواب هم  همان را می بیند و تا وقتی سنی  است خواب پیغمبر صلی الله علیه و آله ببیند که اشاره به راه  صحیح سنی میکنند !!!  وقتی شیعه میشود همان خواب ها اشاره به تشیع  و هیچ کدام ارزش ندارند  چون خواب حجت نیست و باید حجت شرعی خود را از لابه لا احادیث صحیح آل محمد علیهم السلام جستجو کنیم و رجوع به روات احادیث آن بزرگواران کنیم .}

{۱}حَدَّثَنَا اَلْحَجَّالُ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ اَلْحُسَيْنِ اَللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ أَبِي شُعْبَةَ اَلْحَلَبِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ: إِنَّ عَلِيّاً عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ لَقِيَ أَبَا بَكْرٍ فَقَالَ يَا أَبَا بَكْرٍ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَ اَللَّهِ أَمَرَكَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ بِإِمْرَةِ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ وَ أَمَرَكَ بِاتِّبَاعِي قَالَ فَأَقْبَلَ يَتَوَهَّمُ عَلَيْهِ فَقَالَ لَهُ اِجْعَلْ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ حَكَماً قَالَ قَدْ رَضِيتُ فَاجْعَلْ مَنْ شِئْتَ قَالَ أَجْعَلُ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَاغْتَنَمَهَا اَلْآخَرُ وَ قَالَ قَدْ رَضِيتُ قَالَ فَأَخَذَ بِيَدِهِ فَذَهَبَ إِلَى مَسْجِدِ قُبَا قَالَ فَإِذَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَاعِدٌ فِي مَوْضِعِ اَلْمِحْرَابِ فَقَالَ لَهُ هَذَا رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا أَبَا بَكْرٍ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَا أَبَا بَكْرٍ أَ لَمْ آمُرْكَ بِالتَّسْلِيمِ لِعَلِيٍّ وَ اِتِّبَاعِهِ قَالَ بَلَى يَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَارْفَعِ اَلْأَمْرَ إِلَيْهِ قَالَ نَعَمْ يَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَجَاءَ فَلَيْسَ هِمَّتُهُ إِلاَّ ذَلِكَ وَ هُوَ كَئِيبٌ قَالَ فَلَقِيَ عُمَرَ قَالَ مَا لَكَ يَا أَبَا بَكْرٍ قَالَ لَقِيتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ أَمَرَنِي بِدَفْعِ هَذِهِ اَلْأُمُورِ إِلَى عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فَقَالَ أَ مَا تَعْرِفُ سِحْرَ بَنِي هَاشِمٍ هَذَا سِحْرٌ قَالَ اَلْأَمْرُ عَلَى مَا كَانَ .

📚بصائر الدرجات (مرحوم صفار قمی از اصحاب امام عسکری علیه السلام   ,  جلد۱  ,  صفحه۲۷۷  /  الخرائج و الجرائح  – قطب راوندی  ,  جلد۲  ,  صفحه۸۰۵