هشام بن حكم گويد:أبو الحسن موسى بن جعفر(عليه السّلام) به من فرمود: اى هشام به راستى خداى تبارك و تعالى و اهل عقل و فهم را در كتاب خود مژده داده و فرموده(۲۰ سوره ۳۹):«مژده ده بدان بنده‌هايم كه به سخن گوش كنند و بهتر آن را پيروى نمايند،آنان هم آنهايند كه خدايشان رهبرى كرده و هم صاحبدلانند». اى هشام به راستى خداى تبارك و تعالى حجتها را بواسطۀ عقول بر مردم تمام كرده و پيغمبران را بوسيلۀ بيان،يارى نموده و با دليل به ربوبيت خود ره نموده و فرموده(۱۶۰ سوره ۲):«معبود شما يگانه معبود است،نيست شايستۀ پرستش جز او كه بخشاينده و مهربان است،به راستى در آفرينش آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز و كشتى كه در دريا روان است به سود مردم و آنچه خدا از آسمان آب بارد، زمين را پس از مردگى‌اش بدان زنده كند و هر گونه جاندارى در آن پراكنده نمايد و در گردش بادها و ابرهاى مسخر ميان آسمان و زمين نشانه‌هائى است براى مردمى كه تعقل كنند». اى هشام خدا اين را دليل معرفت خود ساخته كه محققاً مدبرى دارند و فرموده است(۱۲ سوره ۱۶):«مسخر كرد به خاطر شما شب و روز و خورشيد و ماه را،و ستاره‌ها هم مسخر فرمان اويند،به راستى در اين موضوع آياتى است براى مردمى كه تعقل كنند».و فرمود (۷۰ سوره ۴۰):«او است كه شما را از خاك آفريد و سپس از نطفه وباز هم از علقه،پس از آن شما را طفلى برآورد و ديگر باز تا به توانائى رسيد و سپس پير شويد و برخى پيش از آن جان دهند و تا برسيد به اجل مقرر و شايد تعقل كنيد»و فرمود:«در رفت و آمد شب و روز و آنچه خدا از آسمان به شما روزى رساند و زمين مرده را بدان زنده و بارور كند و در گردش بادها(و ابر مسخر در فضا)آياتى است براى مردمى كه تعقل كنند» و فرمود(۱۶ سوره ۵۷):«زنده كند زمين را پس از مردنش،آيات روشن آورديم شايد شما تعقل كنيد»و فرمود(۴ سوره ۱۳):«باغهائى از انگور و زراعت و نخل خرما،جفت هم(در روئيدن)و جدا از هم با اينكه از يك آب بنوشند بعضى را بر بعضى تفضيل داديم و در خوردن،به راستى در اين آياتى است براى مردمى كه تعقل كنند».و فرمود(۲۴ سوره ۳۰):«و از آيات او است كه برق را به حساب بيم و اميد به شما مى نمايد و از آسمان بارانى فرو فرستد كه زمين را پس از مردنش زنده و بارور كند،به راستى در اين آياتى است براى مردمى كه تعقل كنند». و فرمود(۱۵۳ سوره ۶):«بگو بيائيد آنچه را پروردگارتان بر شما حرام كرده برايتان بخوانم اين است كه:چيزى را شريكش ندانيد و به پدر و مادر احسان كنيد و فرزندانتان را از ندارى نكشيد،ما شما و آنان را روزى مى دهيم،و به هرزگى‌ها نزديك نشويد چه عيان باشند و چه نهان،و نفسى را كه خدا محترم ساخته نكشيد جز به حق،اينها را به شما سفارش كند شايد تعقل كنيد».و فرمود(۲۸ سوره ۳۰):«آيا از بندگان خود در سرمايه اى كه خدا مخصوص شما ساخته شريكى داريد كه با شما همسر باشد و از آنان بترسيد چونان كه از خودتان مى‌ترسيد،همچنين شرح دهيم آيات را براى مردمى كه تعقل كنند». اى هشام سپس عقلمندان را پند داده و به آخرت تشويق كرده و فرموده(۳۳ سوره ۶):«زندگى دنيا جز بازى و سرگرمىنيست،آن ديگر سرا است كه بهتر است براى كسانى كه پرهيزكارند،آيا تعقل نكنيد». اى هشام سپس آنان كه از كيفرش بيم تعقل نكنند ترسانيده و فرموده است(۱۳۸ سوره ۳۷):«سپس ديگران را سرنگون كرديم و محققاً شما در روشنى صبح به آنها گذر كنيد و هم در شب آيا تعقل نكنيد».و فرمود(۳۵ سوره ۲۹):«بى‌شك ما فرود آريم بر اهل اين ده عقابى از آسمان به سبب فسقى كه مى‌كردند و به جاى آن واگذاريم نشانه اى روشن براى مردمى كه تعقل كنند». اى هشام عقل همراه دانش باشد و فرموده است(۴۳ سوره ۲۹):«اين مثل‌ها را براى مردم مى‌زنيم و تعقل آنها نكنند جز دانشمندان». اى هشام پس از آن كسانى كه تعقل نكنند سرزنش كرده و فرموده(۱۶۶ سوره ۲):«چون به آنها گفته شود پيروى كنيد از آنچه خدا فرو فرستاده گويند بلكه پيروى كنيم از روش پدران خود مگر نبوده كه پدرانشان نه چيزى فهميدند و نه رهبرى شدند»و فرموده(۱۶۶ سوره ۲):«مثل آن كسانى كه كافرند به مانند كسى است كه چون خر،بدان چه شنيده ولى نفهميده دعوت و فرياد كند،كرند،لالند،كورند،و هم تعقل ندارند»و فرموده(۴۳ سوره ۱۰):«از آنها باشند كه به تو گوش فرا دارند،آيا تو به كرانى كه تعقل ندارند مى‌شنوانى».و فرموده(۴۷ سوره ۲۵):«گمان برى كه بيشتر آنها بشنوند و تعقل كنند؟نيستند آنان جز مانند چهار پايان بلكه گمراه‌تر».و فرموده(۱۵ سوره ۵۹):«با شما دسته جمعى نجنگند مگر از درون ده بار و دار و از پشت ديوارها، جنگ ميان خودشان سخت است،گمان برى باهمند،دلهايشان از هم جداست،اين براى آن است كه تعقل ندارند».اى هشام خدا كثرت را مذمت كرده و فرموده(۱۱۷ سوره ۶):«اگر از اكثريت مردم زمين فرمان برى تو را از راه خدا به در برند». و فرموده(۲۵ سوره ۳۱):«اگر از آنها بپرسى كى آسمانها و زمين را آفريده؟بى‌ترديد ميگويند خدا،بگو حمد خدا را بلكه بيشترشان ندانند». و فرمود(۶۳ سوره ۲۹):«اگر از آنها بپرسى كى از آسمان باران فرو فرستد و زمين مرده را بدان زنده كند هر آينه گويند خدا،بگو حمد خدا را بلكه بيشترشان تعقل نكنند». اى هشام سپس كم را مدح كرده و فرموده(۱۳ سوره ۳۴): «كمى از بندگانم شكرگزارند».و فرمود(۲۴ سوره ۳۸):«بسيارى از معاشران به هم ستم كنند مگر آنها كه ايمان آرند و كار خوب كنند»«و آنان كميابند».و فرموده(۲۹ سوره ۴):«تنها يك مرد مؤمن از خاندان فرعون كه ايمان خود را نهان مى‌داشت گفت مى‌كشيد مردى را كه مى‌گويد:خدا پروردگار من است؟!»و فرمود(۴۳ سوره ۱۱):«در كشتى گذار از هر جنسى يك جفت با خاندانت»و فرموده: «و هر كه مؤمن است به او نگرويده بود جز كمى» و فرموده:«ولى بيشترشان نمى‌دانند»و فرموده:«و بيشترشان تعقل ندارند»و فرموده:«و بيشترشان شعور ندارند». اى هشام سپس صاحبدلان را به بهتر وجهى ياد كرده و به بهتر زيورى آراسته و فرموده(۲۸۲ سوره ۲):«به هر كه خواهد حكمت دهد و به هر كه حكمت داده شود خير بسيارى داده شده و خوب يادآور نشوند جز صاحبدلان».و فرموده(۵ سوره ۳):«و دانشمندان عميق مى‌گويند بدان ايمان داريم همه از جانب پروردگار ما است و خوب ياد آور نشوند جز صاحبدلان».و فرموده است(۱۸۷ سوره ۳):«به راستى در آفرينش آسمانها و زمين و رفت و آمد شب و روز نشانها است براىصاحبدلان».و فرموده(۲۰ سوره ۱۳):«آيا كسى كه مى‌داند همانا آنچه از پروردگارت به تو نازل شده حق است،چون كسى است كه كور باشد،همانا يادآور شوند صاحبدلان».و فرموده(۱۳ سوره ۳۹):«آيا كسى كه همه وقت شب در عبادت است،سجده كند و بر پا باشد و از آخرت در هراس است و اميد به رحمت پروردگارش دارد،بگو برابرند كسانى كه مى‌دانند و آن كسانى كه نمى‌دانند؟همانا يادآور شوند صاحبدلان».و فرمود(۲۹ سوره ۳۸):«كتابى به تو فرستاديم مبارك، تا در آياتش تدبر كنند و يادآور شوند صاحبدلان».و فرمود(۵۷ سوره ۴۰):«محققا به موسى وسيله هدايت داديم و كتاب را ارث بنى اسرائيل نموديم براى هدايت و ياد آورى صاحبدلان».و فرمود(۵۶ سوره ۵۱): «ياد آور شو كه ياد آورى به مؤمنان سود دهد». اى هشام به راستى خداى تعالى در كتاب خود مى‌فرمايد (۳۷ سوره ۵۰):«به راستى در اين قرآن ياد آورى است براى كسى كه دلى دارد يعنى عقل دارد و فرمايد(۱۲ سوره ۳۱):«محققا به لقمان حكمت داديم»(فرمود مقصود عقل و فهم است). اى هشام لقمان به پسرش گفت:زيرا بار حق باش تا عاقل ترين مردم باشى و به راستى زيركى در برابر حق چيز اندكى است (مرد زيرك با حق راه مى‌رود). اى هشام به راستى هر چيزى را دليلى بايد،دليل عقل تفكر است و دليل تفكر خاموشى،هر چيزى را پاكش شايد پاكش خرد تواضع است و همين نادانى تو را بس كه مرتكب عملى گردى كه بر تو غدقن است. اى هشام خدا پيغمبران و رسولانش را مبعوث نكرده به بندگانش جز براى آنكه از خدا خردمند شوند،هر كه خوشپذيراتر است معرفتش بهتر است،داناتر به امر خدا بهتر خردمند است، عقلمندتر مردم در دنيا و آخرت درجه بلندترى دارد. اى هشام به راستى خدا بر مردم دو حجت دارد:حجت عيان و حجت نهان،حجت عيان رسولان و پيغمبران و امامانند(عليهم السّلام) و حجت درونى و نهان عقل است. اى هشام خردمند كسى است كه حلالش از شكر باز ندارد و حرام بر صبرش چيره نگردد. اى هشام هر كه سه چيز را بر سه ديگر مسلط سازد به ويرانى عقلش كمك كرده:آنكه پرتو انديشه‌اش به آرزوى دراز تار شود و حكمتهاى نغز را به گفتار بى‌مغز نابود كند و تابش نور عبرت را به طوفان شهوت خود خاموش نمايد،چون هوس يارى بر ويرانى عقل خود اقدام كند،هر كه عقلش را ويران كرد دين و دنيايش تباه شود. اى هشام چگونه پيش خدا كردارت پاك باشد كه دل از امر پروردگارت بازداشته و در غلبه هوس با خرد،فرمان هوس بردى. اى هشام صبر بر تنهائى نشانه قوت عقل است،هر كه از خدا خردمندى گرفت از دنيا و دنياداران گوشه گير و بدان چه نزد خداست بپردازد،خدا انيس وحشت و يار تنهائى و اندوخته روز ندارى و عزيز كن او است بى‌ايل و تبار. اى هشام حق را بر پا داشته‌اند براى فرمان بردن از خدا، نجاتى نيست جز به طاعت،طاعت بوسيلۀ علم است و علم نياز به آموزش دارد و آموختن وابسته به عقل است،علم منحصر به عالم ربانى است و درك علم،تعقل است.اى هشام كردار كم از عالم،چند برابر پذيرفته شود،و كردار بسيار از هواپرست نادان پذيرفته نگردد. اى هشام خردمند به كم و كاست دنيا با دريافت حكمت راضى است ولى به كم و كاست حكمت با دنياى دلبخواه راضى نيست،از اين رو خردمندان در كسب خود سود برند. اى هشام به راستى خردمندان تجملات مباح دنيا را كنار نهادند تا چه رسد به گناهان با اينكه ترك دنيا فضيلت است و ترك گناهان حتم است. اى هشام خردمند دنيا و اهل دنيا را نگريسته و دانسته كه آن را با رنج بدست آرند و به آخرت هم نگريسته و دانسته كه آن را هم جز با رنج و سختى نتوان بدست آورد و در جستجوى آن است كه پاينده‌تر است. اى هشام خردمندان به دنيا بى‌رغبتند و به آخرت مشتاق زيرا دانستند كه دنيا خود جوينده‌اى است كه آن را جويند و آخرت هم خواهان است و خواهان دارد،هر كه خواهان دارد،هر كه خواهان آخرت شود دنيا خود به دنبال او رود تا روزى مقدر او بپردازد و هر كه جوياى دنيا شد آخرت حق خود را از او خواهد و ناگهانش مرگ فرا رسد و دنيا و آخرتش را تباه سازد. اى هشام هر كه بى‌مال بى‌نيازى خواهد و دلى آسوده از حسد و دينى درست،بايد به خداى عز و جل تضرع كند و بخواهد كه عقلش را كامل كند،هر كه خرد يابد بدان چه او را بس است قناعت كند و هر كه بدان قناعت كند بى‌نياز شود و هر كه بدان قناعت نكند هرگز بى‌نياز نشود. اى هشام خدا از مردمى شايسته حكايت كرده كه گفته‌اند۸ سوره ۳):«پروردگارا ما را كج دل مساز پس از آنكه رهبرى كردى و به ما از پيش خود رحمت بخش زيرا توئى تو بسيار بخشنده»چون دانستند كه دلها كج شوند و به كورى و پستى خود برگردند،به راستى از خدا نترسد هر كه تعقل ندارد از توجه به خدا،و هر كه از خدا خردمند نشده دلش بر معرفت پا به جايى كه بدان بينا باشد و دلنشين وى گردد وابسته نشود و كسى بدين سعادت نرسد تا گفتار و كردارش يكى باشد و درونش موافق برونش بود زيرا خداى تبارك اسمه دليلى بر درون ناپيدارى عقل نگماشته جز جلوه ظاهر و گفتار عاقلانه. اى هشام امير مؤمنان(عليه السّلام)مى‌گفت:خدا بوسيله اى بهتر از عقل پرستش نشود و عقل كسى درست نباشد تا چند خصلت در او باشد،كفر و بدى پيرامونش نگردند،رشد و نيكى از او اميد روند، فزون مالش بخشش گردد و گفتار زيادى در او نبود،از دنيا همان قوتى بهره گيرد و تا زنده است از دانش سير نشود،ذلت همراه حق را به از عزت با ناحق داند،تواضع را از اشرافيت دوست‌تر دارد، احسان اندك از ديگران را بيش شمارد و احسان بيش از طرف خود را كم به حساب آرد،همه مردم را بهتر از خود داند و خود را در دل از همه بدتر شمارد و اين خود تمام مطلب است. اى هشام خردمند دروغ نگويد گر چه دلخواه او باشد. اى هشام هر كه مردانگى ندارد دين ندارد و مردانگى بيخرد نشود،بزرگوارتر مردم كسى است كه دنيا را براى خود مقامى نداند،هلا بهاى تن شما جز بهشت نباشد آن را به چيز ديگر نفروشيد. اى هشام امير مؤمنان(عليه السّلام)بسيار مى‌فرمود:نشانه خردمند اين است كه سه خصلت داشته باشد:چون پرسندش پاسخ گويد،وچون مردم از سخن درمانند نطق كند،و رأى موافق صلاح همگنان خود دهد،هر كه هيچ از اين خصال ندارد احمق است. محققا امير المؤمنين(عليه السّلام)فرمود:مرد در بالاى مجلس ننشيند جز آنكه اين سه خصلت يا يكى از آنها را داشته باشد و اگر هيچ ندارد و در صدر نشيند احمق است. حسن بن على(عليهما السّلام)فرمود:اگر حاجتى خواهيد از اهلش بخواهيد،عرض شد:يا ابن رسول اللّٰه اهلش كيست؟فرمود:آنها كه خدا در كتابش بيان كرده و ياد نموده و فرموده:«همانا صاحبدلان ياد آور شوند»و فرمود:آنها خردمندانند. على بن الحسين(عليهما السّلام)فرمود:همنشينى نيكان صلاح انگيز است و آداب دانشمندان خرد خيز،طاعت واليان دادگستر عزت آور است و بهره‌گيرى از مال مردانگى به كمال رساند،رهنمائى مشورت جو اداى حق نعمت است و خوددارى از آزار از فزونى خرد و مايه آسايش تن است در دنيا و آخرت. اى هشام به راستى خردمند به كسى كه ترسد دروغگويش شمارد حديث نگويد و از آنكه نگران است دريغش كند چيزى نجويد،و بدان چه توانا نيست وعده ندهد و بدان چه ناهنجار داند اميد نبندد و اقدام به كارى نكند كه بترسد در آن در ماند.
الکافي , جلد۱ , صفحه۱۳
أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَشْعَرِيُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَكَمِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو اَلْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ : يَا هِشَامُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَشَّرَ أَهْلَ اَلْعَقْلِ وَ اَلْفَهْمِ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ «فَبَشِّرْ عِبٰادِ `اَلَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولٰئِكَ اَلَّذِينَ هَدٰاهُمُ اَللّٰهُ وَ أُولٰئِكَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » يَا هِشَامُ إِنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَكْمَلَ لِلنَّاسِ اَلْحُجَجَ بِالْعُقُولِ وَ نَصَرَ اَلنَّبِيِّينَ بِالْبَيَانِ وَ دَلَّهُمْ عَلَى رُبُوبِيَّتِهِ بِالْأَدِلَّةِ فَقَالَ «وَ إِلٰهُكُمْ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ اَلرَّحْمٰنُ اَلرَّحِيمُ . `إِنَّ فِي خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلاٰفِ اَللَّيْلِ وَ اَلنَّهٰارِ وَ اَلْفُلْكِ اَلَّتِي تَجْرِي فِي اَلْبَحْرِ بِمٰا يَنْفَعُ اَلنّٰاسَ وَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مِنْ مٰاءٍ فَأَحْيٰا بِهِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا وَ بَثَّ فِيهٰا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِيفِ اَلرِّيٰاحِ وَ اَلسَّحٰابِ اَلْمُسَخَّرِ بَيْنَ اَلسَّمٰاءِ وَ اَلْأَرْضِ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ قَدْ جَعَلَ اَللَّهُ ذَلِكَ دَلِيلاً عَلَى مَعْرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُمْ مُدَبِّراً فَقَالَ «وَ سَخَّرَ لَكُمُ اَللَّيْلَ وَ اَلنَّهٰارَ وَ اَلشَّمْسَ وَ اَلْقَمَرَ وَ اَلنُّجُومُ مُسَخَّرٰاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ «هُوَ اَلَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرٰابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخاً وَ مِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفّٰى مِنْ قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُسَمًّى وَ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ » وَ قَالَ إِنَّ فِي «اِخْتِلاٰفِ اَللَّيْلِ وَ اَلنَّهٰارِ وَ مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيٰا بِهِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا» «وَ تَصْرِيفِ اَلرِّيٰاحِ وَ اَلسَّحٰابِ اَلْمُسَخَّرِ بَيْنَ اَلسَّمٰاءِ وَ اَلْأَرْضِ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ: «يُحْيِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا قَدْ بَيَّنّٰا لَكُمُ اَلْآيٰاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ » وَ قَالَ : «وَ جَنّٰاتٌ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِيلٌ صِنْوٰانٌ وَ غَيْرُ صِنْوٰانٍ يُسْقىٰ بِمٰاءٍ وٰاحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَهٰا عَلىٰ بَعْضٍ فِي اَلْأُكُلِ إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ: «وَ مِنْ آيٰاتِهِ يُرِيكُمُ اَلْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ يُنَزِّلُ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَيُحْيِي بِهِ اَلْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » ، – وَ قَالَ «قُلْ تَعٰالَوْا أَتْلُ مٰا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاّٰ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوٰالِدَيْنِ إِحْسٰاناً وَ لاٰ تَقْتُلُوا أَوْلاٰدَكُمْ مِنْ إِمْلاٰقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَ إِيّٰاهُمْ وَ لاٰ تَقْرَبُوا اَلْفَوٰاحِشَ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ وَ لاٰ تَقْتُلُوا اَلنَّفْسَ اَلَّتِي حَرَّمَ اَللّٰهُ إِلاّٰ بِالْحَقِّ ذٰلِكُمْ وَصّٰاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ » ، – وَ قَالَ «هَلْ لَكُمْ مِنْ مٰا مَلَكَتْ أَيْمٰانُكُمْ مِنْ شُرَكٰاءَ فِي مٰا رَزَقْنٰاكُمْ فَأَنْتُمْ فِيهِ سَوٰاءٌ تَخٰافُونَهُمْ كَخِيفَتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ كَذٰلِكَ نُفَصِّلُ اَلْآيٰاتِ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ ثُمَّ وَعَظَ أَهْلَ اَلْعَقْلِ وَ رَغَّبَهُمْ فِي اَلْآخِرَةِ فَقَالَ «وَ مَا اَلْحَيٰاةُ اَلدُّنْيٰا إِلاّٰ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدّٰارُ اَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ ثُمَّ خَوَّفَ اَلَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ عِقَابَهُ فَقَالَ تَعَالَى «ثُمَّ دَمَّرْنَا اَلْآخَرِينَ . `وَ إِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِمْ مُصْبِحِينَ. `وَ بِاللَّيْلِ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ » . وَ قَالَ «إِنّٰا مُنْزِلُونَ عَلىٰ أَهْلِ هٰذِهِ اَلْقَرْيَةِ رِجْزاً مِنَ اَلسَّمٰاءِ بِمٰا كٰانُوا يَفْسُقُونَ `وَ لَقَدْ تَرَكْنٰا مِنْهٰا آيَةً بَيِّنَةً لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَقْلَ مَعَ اَلْعِلْمِ فَقَالَ «وَ تِلْكَ اَلْأَمْثٰالُ نَضْرِبُهٰا لِلنّٰاسِ وَ مٰا يَعْقِلُهٰا إِلاَّ اَلْعٰالِمُونَ » يَا هِشَامُ ثُمَّ ذَمَّ اَلَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ فَقَالَ «وَ إِذٰا قِيلَ لَهُمُ اِتَّبِعُوا مٰا أَنْزَلَ اَللّٰهُ قٰالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مٰا أَلْفَيْنٰا عَلَيْهِ آبٰاءَنٰا أَ وَ لَوْ كٰانَ آبٰاؤُهُمْ لاٰ يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لاٰ يَهْتَدُونَ » ‘ وَ قَالَ «وَ مَثَلُ اَلَّذِينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ اَلَّذِي يَنْعِقُ بِمٰا لاٰ يَسْمَعُ إِلاّٰ دُعٰاءً وَ نِدٰاءً صُمٌّ بُكْمٌ » عُمْيٌ فَهُمْ لاٰ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ : «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ» … «أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ اَلصُّمَّ وَ لَوْ كٰانُوا لاٰ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ : «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ كَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلاً » وَ قَالَ «لاٰ يُقٰاتِلُونَكُمْ جَمِيعاً إِلاّٰ فِي قُرىً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرٰاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتّٰى ذٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ : «وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ اَلْكِتٰابَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ ثُمَّ ذَمَّ اَللَّهُ اَلْكَثْرَةَ فَقَالَ «وَ إِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي اَلْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اَللّٰهِ » وَ قَالَ : «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اَللّٰهُ قُلِ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاٰ يَعْلَمُونَ » وَ قَالَ : «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ اَلسَّمٰاءِ مٰاءً فَأَحْيٰا بِهِ اَلْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهٰا لَيَقُولُنَّ اَللّٰهُ قُلِ اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لاٰ يَعْقِلُونَ » يَا هِشَامُ ثُمَّ مَدَحَ اَلْقِلَّةَ فَقَالَ: «وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبٰادِيَ اَلشَّكُورُ » وَ قَالَ «وَ قَلِيلٌ مٰا هُمْ » وَ قَالَ «وَ قٰالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمٰانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اَللّٰهُ » وَ قَالَ: «وَ مَنْ آمَنَ وَ مٰا آمَنَ مَعَهُ إِلاّٰ قَلِيلٌ » وَ قَالَ: «وَ لٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاٰ يَعْلَمُونَ » وَ قَالَ «وَ أَكْثَرُهُمْ لاٰ يَعْقِلُونَ » وَ قَالَ: وَ أَكْثَرُهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ يَا هِشَامُ ثُمَّ ذَكَرَ أُولِي اَلْأَلْبَابِ بِأَحْسَنِ اَلذِّكْرِ وَ حَلاَّهُمْ بِأَحْسَنِ اَلْحِلْيَةِ فَقَالَ «يُؤْتِي اَلْحِكْمَةَ مَنْ يَشٰاءُ وَ مَنْ يُؤْتَ اَلْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً وَ مٰا يَذَّكَّرُ إِلاّٰ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ: «وَ اَلرّٰاسِخُونَ فِي اَلْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنّٰا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنٰا وَ مٰا يَذَّكَّرُ إِلاّٰ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «إِنَّ فِي خَلْقِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ اِخْتِلاٰفِ اَللَّيْلِ وَ اَلنَّهٰارِ لَآيٰاتٍ لِأُولِي اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمٰا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ اَلْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمىٰ إِنَّمٰا يَتَذَكَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «أَمَّنْ هُوَ قٰانِتٌ آنٰاءَ اَللَّيْلِ سٰاجِداً وَ قٰائِماً يَحْذَرُ اَلْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي اَلَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَ اَلَّذِينَ لاٰ يَعْلَمُونَ إِنَّمٰا يَتَذَكَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «كِتٰابٌ أَنْزَلْنٰاهُ إِلَيْكَ مُبٰارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيٰاتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «وَ لَقَدْ آتَيْنٰا مُوسَى اَلْهُدىٰ وَ أَوْرَثْنٰا بَنِي إِسْرٰائِيلَ اَلْكِتٰابَ `هُدىً وَ ذِكْرىٰ لِأُولِي اَلْأَلْبٰابِ » وَ قَالَ «وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ اَلذِّكْرىٰ تَنْفَعُ اَلْمُؤْمِنِينَ » يَا هِشَامُ إِنَّ اَللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ فِي كِتَابِهِ : «إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَذِكْرىٰ لِمَنْ كٰانَ لَهُ قَلْبٌ » يَعْنِي عَقْلٌ وَ قَالَ «وَ لَقَدْ آتَيْنٰا لُقْمٰانَ اَلْحِكْمَةَ » قَالَ اَلْفَهْمَ وَ اَلْعَقْلَ يَا هِشَامُ إِنَّ لُقْمَانَ قَالَ لاِبْنِهِ تَوَاضَعْ لِلْحَقِّ تَكُنْ أَعْقَلَ اَلنَّاسِ وَ إِنَّ اَلْكَيِّسَ لَدَى اَلْحَقِّ يَسِيرٌ يَا بُنَيَّ إِنَّ اَلدُّنْيَا بَحْرٌ عَمِيقٌ قَدْ غَرِقَ فِيهَا عَالَمٌ كَثِيرٌ فَلْتَكُنْ سَفِينَتُكَ فِيهَا تَقْوَى اَللَّهِ وَ حَشْوُهَا اَلْإِيمَانَ وَ شِرَاعُهَا اَلتَّوَكُّلَ وَ قَيِّمُهَا اَلْعَقْلَ وَ دَلِيلُهَا اَلْعِلْمَ وَ سُكَّانُهَا اَلصَّبْرَ يَا هِشَامُ إِنَّ لِكُلِّ شَيْءٍ دَلِيلاً وَ دَلِيلُ اَلْعَقْلِ اَلتَّفَكُّرُ وَ دَلِيلُ اَلتَّفَكُّرِ اَلصَّمْتُ وَ لِكُلِّ شَيْءٍ مَطِيَّةً وَ مَطِيَّةُ اَلْعَقْلِ اَلتَّوَاضُعُ وَ كَفَى بِكَ جَهْلاً أَنْ تَرْكَبَ مَا نُهِيتَ عَنْهُ يَا هِشَامُ مَا بَعَثَ اَللَّهُ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلَى عِبَادِهِ إِلاَّ لِيَعْقِلُوا عَنِ اَللَّهِ فَأَحْسَنُهُمُ اِسْتِجَابَةً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَةً وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اَللَّهِ أَحْسَنُهُمْ عَقْلاً وَ أَكْمَلُهُمْ عَقْلاً أَرْفَعُهُمْ دَرَجَةً فِي اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ يَا هِشَامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى اَلنَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا اَلظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ اَلْأَنْبِيَاءُ وَ اَلْأَئِمَّةُ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ وَ أَمَّا اَلْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَاقِلَ اَلَّذِي لاَ يَشْغَلُ اَلْحَلاَلُ شُكْرَهُ وَ لاَ يَغْلِبُ اَلْحَرَامُ صَبْرَهُ يَا هِشَامُ مَنْ سَلَّطَ ثَلاَثاً عَلَى ثَلاَثٍ فَكَأَنَّمَا أَعَانَ عَلَى هَدْمِ عَقْلِهِ مَنْ أَظْلَمَ نُورَ تَفَكُّرِهِ بِطُولِ أَمَلِهِ وَ مَحَا طَرَائِفَ حِكْمَتِهِ بِفُضُولِ كَلاَمِهِ وَ أَطْفَأَ نُورَ عِبْرَتِهِ بِشَهَوَاتِ نَفْسِهِ فَكَأَنَّمَا أَعَانَ هَوَاهُ عَلَى هَدْمِ عَقْلِهِ وَ مَنْ هَدَمَ عَقْلَهُ أَفْسَدَ عَلَيْهِ دِينَهُ وَ دُنْيَاه يَا هِشَامُ كَيْفَ يَزْكُو عِنْدَ اَللَّهِ عَمَلُكَ وَ أَنْتَ قَدْ شَغَلْتَ قَلْبَكَ عَنْ أَمْرِ رَبِّكَ وَ أَطَعْتَ هَوَاكَ عَلَى غَلَبَةِ عَقْلِكَ يَا هِشَامُ اَلصَّبْرُ عَلَى اَلْوَحْدَةِ عَلاَمَةُ قُوَّةِ اَلْعَقْلِ فَمَنْ عَقَلَ عَنِ اَللَّهِ اِعْتَزَلَ أَهْلَ اَلدُّنْيَا وَ اَلرَّاغِبِينَ فِيهَا وَ رَغِبَ فِيمَا عِنْدَ اَللَّهِ وَ كَانَ اَللَّهُ أُنْسَهُ فِي اَلْوَحْشَةِ وَ صَاحِبَهُ فِي اَلْوَحْدَةِ وَ غِنَاهُ فِي اَلْعَيْلَةِ وَ مُعِزَّهُ مِنْ غَيْرِ عَشِيرَةٍ يَا هِشَامُ نَصْبُ اَلْحَقِّ لِطَاعَةِ اَللَّهِ وَ لاَ نَجَاةَ إِلاَّ بِالطَّاعَةِ وَ اَلطَّاعَةُ بِالْعِلْمِ وَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ وَ اَلتَّعَلُّمُ بِالْعَقْلِ يُعْتَقَدُ وَ لاَ عِلْمَ إِلاَّ مِنْ عَالِمٍ رَبَّانِيٍّ وَ مَعْرِفَةُ اَلْعِلْمِ بِالْعَقْلِ يَا هِشَامُ قَلِيلُ اَلْعَمَلِ مِنَ اَلْعَالِمِ مَقْبُولٌ مُضَاعَفٌ وَ كَثِيرُ اَلْعَمَلِ مِنْ أَهْلِ اَلْهَوَى وَ اَلْجَهْلِ مَرْدُودٌ يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَاقِلَ رَضِيَ بِالدُّونِ مِنَ اَلدُّنْيَا مَعَ اَلْحِكْمَةِ وَ لَمْ يَرْضَ بِالدُّونِ مِنَ اَلْحِكْمَةِ مَعَ اَلدُّنْيَا فَلِذَلِكَ «رَبِحَتْ تِجٰارَتُهُمْ » يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعُقَلاَءَ تَرَكُوا فُضُولَ اَلدُّنْيَا فَكَيْفَ اَلذُّنُوبَ وَ تَرْكُ اَلدُّنْيَا مِنَ اَلْفَضْلِ وَ تَرْكُ اَلذُّنُوبِ مِنَ اَلْفَرْضِ يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَاقِلَ نَظَرَ إِلَى اَلدُّنْيَا وَ إِلَى أَهْلِهَا فَعَلِمَ أَنَّهَا لاَ تُنَالُ إِلاَّ بِالْمَشَقَّةِ وَ نَظَرَ إِلَى اَلْآخِرَةِ فَعَلِمَ أَنَّهَا لاَ تُنَالُ إِلاَّ بِالْمَشَقَّةِ فَطَلَبَ بِالْمَشَقَّةِ أَبْقَاهُمَا يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعُقَلاَءَ زَهِدُوا فِي اَلدُّنْيَا وَ رَغِبُوا فِي اَلْآخِرَةِ لِأَنَّهُمْ عَلِمُوا أَنَّ اَلدُّنْيَا طَالِبَةٌ مَطْلُوبَةٌ وَ اَلْآخِرَةَ طَالِبَةٌ وَ مَطْلُوبَةٌ فَمَنْ طَلَبَ اَلْآخِرَةَ طَلَبَتْهُ اَلدُّنْيَا حَتَّى يَسْتَوْفِيَ مِنْهَا رِزْقَهُ وَ مَنْ طَلَبَ اَلدُّنْيَا طَلَبَتْهُ اَلْآخِرَةُ فَيَأْتِيهِ اَلْمَوْتُ فَيُفْسِدُ عَلَيْهِ دُنْيَاهُ وَ آخِرَتَهُ يَا هِشَامُ مَنْ أَرَادَ اَلْغِنَى بِلاَ مَالٍ وَ رَاحَةَ اَلْقَلْبِ مِنَ اَلْحَسَدِ وَ اَلسَّلاَمَةَ فِي اَلدِّينِ فَلْيَتَضَرَّعْ إِلَى اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي مَسْأَلَتِهِ بِأَنْ يُكَمِّلَ عَقْلَهُ فَمَنْ عَقَلَ قَنِعَ بِمَا يَكْفِيهِ وَ مَنْ قَنِعَ بِمَا يَكْفِيهِ اِسْتَغْنَى وَ مَنْ لَمْ يَقْنَعْ بِمَا يَكْفِيهِ لَمْ يُدْرِكِ اَلْغِنَى أَبَداً يَا هِشَامُ إِنَّ اَللَّهَ حَكَى عَنْ قَوْمٍ صَالِحِينَ أَنَّهُمْ قَالُوا «رَبَّنٰا لاٰ تُزِغْ قُلُوبَنٰا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنٰا وَ هَبْ لَنٰا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ اَلْوَهّٰابُ » ، – حِينَ عَلِمُوا أَنَّ اَلْقُلُوبَ تَزِيغُ وَ تَعُودُ إِلَى عَمَاهَا وَ رَدَاهَا إِنَّهُ لَمْ يَخَفِ اَللَّهَ مَنْ لَمْ يَعْقِلْ عَنِ اَللَّهِ وَ مَنْ لَمْ يَعْقِلْ عَنِ اَللَّهِ لَمْ يَعْقِدْ قَلْبَهُ عَلَى مَعْرِفَةٍ ثَابِتَةٍ يُبْصِرُهَا وَ يَجِدُ حَقِيقَتَهَا فِي قَلْبِهِ وَ لاَ يَكُونُ أَحَدٌ كَذَلِكَ إِلاَّ مَنْ كَانَ قَوْلُهُ لِفِعْلِهِ مُصَدِّقاً وَ سِرُّهُ لِعَلاَنِيَتِهِ مُوَافِقاً لِأَنَّ اَللَّهَ تَبَارَكَ اِسْمُهُ لَمْ يَدُلَّ عَلَى اَلْبَاطِنِ اَلْخَفِيِّ مِنَ اَلْعَقْلِ إِلاَّ بِظَاهِرٍ مِنْهُ وَ نَاطِقٍ عَنْهُ يَا هِشَامُ كَانَ أَمِيرُ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ مَا عُبِدَ اَللَّهُ بِشَيْءٍ أَفْضَلَ مِنَ اَلْعَقْلِ وَ مَا تَمَّ عَقْلُ اِمْرِئٍ حَتَّى يَكُونَ فِيهِ خِصَالٌ شَتَّى اَلْكُفْرُ وَ اَلشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونَانِ وَ اَلرُّشْدُ وَ اَلْخَيْرُ مِنْهُ مَأْمُولاَنِ وَ فَضْلُ مَالِهِ مَبْذُولٌ وَ فَضْلُ قَوْلِهِ مَكْفُوفٌ وَ نَصِيبُهُ مِنَ اَلدُّنْيَا اَلْقُوتُ لاَ يَشْبَعُ مِنَ اَلْعِلْمِ دَهْرَهُ اَلذُّلُّ أَحَبُّ إِلَيْهِ مَعَ اَللَّهِ مِنَ اَلْعِزِّ مَعَ غَيْرِهِ وَ اَلتَّوَاضُعُ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ اَلشَّرَفِ يَسْتَكْثِرُ قَلِيلَ اَلْمَعْرُوفِ مِنْ غَيْرِهِ وَ يَسْتَقِلُّ كَثِيرَ اَلْمَعْرُوفِ مِنْ نَفْسِهِ وَ يَرَى اَلنَّاسَ كُلَّهُمْ خَيْراً مِنْهُ وَ أَنَّهُ شَرُّهُمْ فِي نَفْسِهِ وَ هُوَ تَمَامُ اَلْأَمْرِ يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَاقِلَ لاَ يَكْذِبُ وَ إِنْ كَانَ فِيهِ هَوَاهُ يَا هِشَامُ لاَ دِينَ لِمَنْ لاَ مُرُوَّةَ لَهُ وَ لاَ مُرُوَّةَ لِمَنْ لاَ عَقْلَ لَهُ وَ إِنَّ أَعْظَمَ اَلنَّاسِ قَدْراً اَلَّذِي لاَ يَرَى اَلدُّنْيَا لِنَفْسِهِ خَطَراً أَمَا إِنَّ أَبْدَانَكُمْ لَيْسَ لَهَا ثَمَنٌ إِلاَّ اَلْجَنَّةُ فَلاَ تَبِيعُوهَا بِغَيْرِهَا يَا هِشَامُ إِنَّ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ كَانَ يَقُولُ إِنَّ مِنْ عَلاَمَةِ اَلْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ فِيهِ ثَلاَثُ خِصَالٍ يُجِيبُ إِذَا سُئِلَ وَ يَنْطِقُ إِذَا عَجَزَ اَلْقَوْمُ عَنِ اَلْكَلاَمِ وَ يُشِيرُ بِالرَّأْيِ اَلَّذِي يَكُونُ فِيهِ صَلاَحُ أَهْلِهِ فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مِنْ هَذِهِ اَلْخِصَالِ اَلثَّلاَثِ شَيْءٌ فَهُوَ أَحْمَقُ إِنَّ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ لاَ يَجْلِسُ فِي صَدْرِ اَلْمَجْلِسِ إِلاَّ رَجُلٌ فِيهِ هَذِهِ اَلْخِصَالُ اَلثَّلاَثُ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْءٌ مِنْهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أَحْمَقُ وَ قَالَ اَلْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا طَلَبْتُمُ اَلْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا مِنْ أَهْلِهَا قِيلَ يَا اِبْنَ رَسُولِ اَللَّهِ وَ مَنْ أَهْلُهَا قَالَ اَلَّذِينَ قَصَّ اَللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ ذَكَرَهُمْ فَقَالَ: «إِنَّمٰا يَتَذَكَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبٰابِ » قَالَ هُمْ أُولُو اَلْعُقُولِ وَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ اَلْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ مُجَالَسَةُ اَلصَّالِحِينَ دَاعِيَةٌ إِلَى اَلصَّلاَحِ وَ آدَابُ اَلْعُلَمَاءِ زِيَادَةٌ فِي اَلْعَقْلِ وَ طَاعَةُ وُلاَةِ اَلْعَدْلِ تَمَامُ اَلْعِزِّ وَ اِسْتِثْمَارُ اَلْمَالِ تَمَامُ اَلْمُرُوءَةِ وَ إِرْشَادُ اَلْمُسْتَشِيرِ قَضَاءٌ لِحَقِّ اَلنِّعْمَةِ وَ كَفُّ اَلْأَذَى مِنْ كَمَالِ اَلْعَقْلِ وَ فِيهِ رَاحَةُ اَلْبَدَنِ عَاجِلاً وَ آجِلاً يَا هِشَامُ إِنَّ اَلْعَاقِلَ لاَ يُحَدِّثُ مَنْ يَخَافُ تَكْذِيبَهُ وَ لاَ يَسْأَلُ مَنْ يَخَافُ مَنْعَهُ وَ لاَ يَعِدُ مَا لاَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ وَ لاَ يَرْجُو مَا يُعَنَّفُ بِرَجَائِهِ وَ لاَ يُقْدِمُ عَلَى مَا يَخَافُ فَوْتَهُ بِالْعَجْزِ عَنْهُ .
