موضوع : آیا درست است لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِكَثْرَةِ اَلتَّعَلُّمِ علم بدست نمی آید به زیادی خواندن و نوشتن

عَنْ عُنْوَانَ اَلْبَصْرِيّ :…مَا سَأَلْتُهُ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اَللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْ يُبْدِيَهُ فَإِنْ أَرَدْتَ اَلْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلاً مِنْ نَفْسِكَ حَقِيقَةَ اَلْعُبُودِيَّةِ وَ اُطْلُبِ اَلْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَ اِسْتَفْهِمِ اَللَّهَ يُفَهِّمْكَ …

📚  مشکاة الأنوار في غرر الأخبار  – علی بن حسن طبرسی – قرن ششم و هفتم  ,  جلد۱  ,  صفحه۳۲۵  

حضرت امام صادق فرمودند … :يا أبا عبد اللّٰه (عنوان بصری)  ،  علم و دانش به يادگيرى نيست ، بلكه نورى است كه خداى متعال به هر دلی که مى‌خواهد او را هدايت كند قرار میدهد ،اگر طالب علم هستى ابتدا بندگى حقيقى را در خود به وجود آور،و علم را براى عمل كردن بياموز،و از خداوند فهم بخواه تا تو را فهيم گرداند…

دو حدیث دیگر هم  به لفظ  | لَيْسَ الْعِلْمُ بِكَثْرَةِ التَّعَلُّمِ وَ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقْذِفُهُ اَللَّهُ |  در کتب شیعه موجود است و مربوط به  شهیدثانی ۹۵۰ ه ق و فیض کاشانی ۱۰۹۱ ه ق ، که هر دو  سند ندارند و به همین مضمون هستند و یکی را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و دیگری را از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده اند.

و حدیث ضد حدیث بلا

أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ اَلْأَشْعَرِيُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ هِشَامِ بْنِ اَلْحَكَمِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو اَلْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ … يَا هِشَامُنَصْبُ اَلْحَقِّ لِطَاعَةِاَللَّهِ وَ لاَ نَجَاةَ إِلاَّ بِالطَّاعَةِ وَ اَلطَّاعَةُ بِالْعِلْمِ وَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ وَ اَلتَّعَلُّمُ بِالْعَقْلِ يُعْتَقَدُ وَ لاَ عِلْمَ إِلاَّ مِنْ عَالِمٍ رَبَّانِيٍّ وَ مَعْرِفَةُ اَلْعِلْمِ بِالْعَقْلِ …

📚  الکافي  مرحوم کلینی – معاصر نواب اربعه امام زمان علیه السلام  ,  جلد۱  ,  صفحه۱۳ 

ای هشام ، حق را بر پا داشته‌اند براى فرمان بردن از خداوند ، نجاتى وجود ندارد مگر به اطاعت از خدا و اطاعت بوسيله علم است و علم با آموزش بدست مى‌آيد و آموزش بوسيله عقل محكم و استوار مى‌شود و علم نيست مگر از عالم ربانى و معرفت عالم بوسيله عقل است

{شرح : ابتدا اعتبار دو حدیث را بررسی میکنیم : حدیث   لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ سند ندارد و از شخصی بنام  “عنوان بصری” روایت شده و نهاتاً تا قرن ششم ثابقه دارد و حدیث اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ که ضد آن است سند دارد و ثابقه اش به کتاب الکافی مرحوم کلینی (اعلی الله درجته) قرن سوم  میرسد  و خود کتاب کافی از معتبر ترین کتب شیعه است  پس از نظر سندی و اعتبار منبع  تا اینجا حدیث اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ  قابل قبول و  صحیح است .   از نظر مفهومی هم حدیث اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ  به روال و سنت و حکمت الهی و سنت انبیاء و اوصیاء و ائمه اطهار علیهم السلام  مطابق است و به  احادیث کسب علم ، که بسیار متواتر هستند را میتوان اشاره کرد .

و البته اگر خداوند بخواهد به شخصی علم اولین تا آخرین عنایت کند ، توانا است و ما شکی نداریم  ولی این جزء معجزه محسوب میشود  و خارق عادت است و ائمه علیهم السلام راهی را که خارق عادت و معجره است راه تحصیل شریعت قرار نداده اند   و در حدیث اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ  ذکر شده که باید اطاعت خداوند را بکنیم و فرمودند نجات در اطاعت است و بعد فرمودند اطاعت به وسیله علم است و بعد فرمودند علم هم از طریق آمورزش و تعلم  بدست می آید  که روال حکمت خداوند بر طبق احاَدیث متواتر صحیح همین بوده و هست  و احادیث اهمیت جلسات علمی دینی خود گویای این موضوع است  …  حالا اگر حدیث لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ   را  به گونه دیگری تعبیر کنیم که این علم در اینجا همان معرفت نوری باشد و جدا  از کسب علوم ظاهری باشد میشود  قبول کرد  که باید مثلاً ۱۵ سال دروس دینی را خواند و احادیث را خواند  این جای خودش  ولی اگر خداوند علم نوری را عنایت نکند  این همه درس خواندن فایده ندارد و فقط علم ظاهر کسب میشود .

بنابر این  اشخاصی که میخواهند  با این حدیث ثابت کنند که عالم آنها در سن جوانی به تمام علوم آگاهی پیدا کرده و با تأکید زیاد و تکرار این حدیث لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ  میخواهند برای مریدانشان  خود را اثباط کنند   بدانند اولاً  معنی حدیث را بد متوجه شده اند  و ثانیاً   این حدیث لَيْسَ اَلْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ  در منابع اصلی شیعه نبوده و سند ندارد  و معارض و ضد آن هم حدیثی دیگر است که آن حدیث هم سند دارد و هم از منابع اصلی شیعه ذکر شده و هم با سنت و کتاب خداوند جور می آید … }