موضوع : علم تفسیر قرآن – این حدیث اشاره دارد به آیات متشابه و محکم

۱- رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند : من به خاطر سه خصلت پس از خود، نگران امتم هستم: این که قرآن را نادرست تفسیر کنند، یا این که با لغزش علماء، دچار لغزش شوند، و یا این که پولی بدست آورند و سپس عصیان کنند و مغرور شوند؛ اکنون راه نجات از این‌ها را به شما می‌گویم: اما در مورد قرآن به محکمات آن عمل کنید و به متشابهات آن ایمان بیاورید (ایمان به اینکه کلام خداوند است ولی عمل نکنیم) و در مورد عالم، منتظر باشید تا به راه حق بازگردد و از لغزش او پیروی نکنید و در مورد پول باید بگویم که راه نجات از آن، شکر نعمت و به جا آوردن حق آن است

đ حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَسْوَارِيُّ الْمُذَكِّرُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو يُوسُفَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قَيْسٍ السِّجْزِيُّ الْمُذَكِّرُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو يَعْقُوبَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ خَشْرَمٍ قَالَ أَخْبَرَنَا عِيسَى عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ  عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَعْبٍ قَال‏ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ إِنَّمَا أَتَخَوَّفُ‏ عَلَى‏ أُمَّتِي‏ مِنْ‏ بَعْدِي‏ ثَلَاثَ‏ خِصَالٍ‏ أَنْ يَتَأَوَّلُوا الْقُرْآنَ عَلَى غَيْرِ تَأْوِيلِهِ‏  أَوْ يَتَّبِعُوا زَلَّةَ الْعَالِمِ أَوْ يَظْهَرَ فِيهِمُ الْمَالُ حَتَّى يَطْغَوْا وَ يَبْطَرُوا وَ سَأُنَبِّئُكُمُ الْمَخْرَجَ مِنْ ذَلِكَ أَمَّا الْقُرْآنُ فَاعْمَلُوا بِمُحْكَمِهِ وَ آمِنُوا بِمُتَشَابِهِهِ وَ أَمَّا الْعَالِمُ فَانْتَظِرُوا فَيْئَتَهُ وَ لَا تَتَّبِعُوا زَلَّتَهُ‏  وَ أَمَّا الْمَالُ فَإِنَّ الْمَخْرَجَ مِنْهُ شُكْرُ النِّعْمَةِ وَ أَدَاءُ حَقِّهِ.

📚 خصال  مرحوم شیخ صدوق اعلی الله درجة ، ص ۱۶۴، ح ۲۱۶، باب سوم.

📚 معدن الجواهر و رياضة الخواطر (مرحوم کراجکی)  ص: ۳۲

📚 البرهان في تفسير القرآن، ج‏۱، ص: ۴۱

عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ يَقُولُ: إِنَّ اَلْقُرْآنَ فِيهِ مُحْكَمٌ وَ مُتَشَابِهٌ، فَأَمَّا اَلْمُحْكَمُ فَنُؤْمِنُ بِهِ وَ نَعْمَلُ بِهِ وَ نَدِينُ بِهِ، وَ أَمَّا اَلْمُتَشَابِهُ فَنُؤْمِنُ بِهِ وَ لاَ نَعْمَلُ بِهِ

📚  التفسير (عیاشی)     ,  جلد۱  ,  صفحه۱۱ 

از ابو بصیر روایت شده که: از حضرت امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمودند : قرآن دارای محکم و متشابه است؛ محکم آن چیزی است که به آن ایمان می آوریم و عمل می کنیم و بر آن گردن می نهیم، و متشابه آن چیزی است که به آن ایمان می آوریم ولی عمل نمی کنیم.

عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنِ اَلنَّاسِخِ وَ اَلْمَنْسُوخِ وَ اَلْمُحْكَمِ وَ اَلْمُتَشَابِهِ قَالَ: اَلنَّاسِخُ اَلثَّابِتُ اَلْمَعْمُولُ بِهِ، وَ اَلْمَنْسُوخُ مَا قَدْ كَانَ يُعْمَلُ بِهِ ثُمَّ جَاءَ مَا نَسَخَهُ وَ اَلْمُتَشَابِهُ مَا اِشْتَبَهَ عَلَى جَاهِلِهِ

📚  التفسير (عیاشی)   ,  جلد۱  ,  صفحه۱۱ 

از مسعده بن صدقه نقل شده که: از حضرت امام صادق علیه السلام در مورد ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه پرسیدم، فرمودند : ناسخ، امر ثابتی است که به آن عمل می شود، و منسوخ، امری است که به آن عمل شده است ولی چیزی آمده که آن را نسخ کرده است؛ و متشابه آن است که کسی که آن را نمی داند، امر بر او مشتبه می شود.

عَنْ جَابِرٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ : يَا جَابِرُ إِنَّ لِلْقُرْآنِ بَطْناً وَ لِلْبَطْنِ ظَهْراً ثُمَّ قَالَ يَا جَابِرُ وَ لَيْسَ شَيْءٌ أَبْعَدَ مِنْ عُقُولِ اَلرِّجَالِ مِنْهُ، إِنَّ اَلْآيَةَ لَتَنْزِلُ أَوَّلُهَا فِي شَيْءٍ وَ أَوْسَطُهَا فِي شَيْءٍ وَ آخِرُهَا فِي شَيْءٍ، وَ هُوَ كَلاَمٌ مُتَّصِلٌ يَتَصَرَّفُ عَلَى وُجُوهٍ .

📚  التفسير (عیاشی)  ,  جلد۱  ,  صفحه۱۱ 

ای جابر، قرآن دارای باطنی است که آن باطن نیز باطنی دارد و دارای ظاهری است که آن ظاهر نیز ظاهری دارد. ای جابر! هیچ چیز مانند قرآن از فهم و عقل انسان، دورتر نیست؛ زیرا ابتدای آیات قرآن در مورد یک موضوع و وسط آن در موضوع دیگر و آخر آن نیز در زمینه ای دیگر، نازل شده است؛ قرآن، کلام پیوسته ای است که به شکل های گوناگون درمی آید.

حضرت صادق عليه السلام فرمود: قرآن مانند اين ضرب المثل عربى نازل شده (كه گويند:) «اياك اعنى و اسمعى يا جاره» (يعنى بتو ميگويم ولى اى همسايه تو گوش كن). الکافي  ,  جلد۲  ,  صفحه۶۲۹

عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ اَلْأَحَادِيثَ تَخْتَلِفُ عَنْكُمْ قَالَ: فَقَالَ: إِنَّ اَلْقُرْآنَ نَزَلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ وَ أَدْنَى مَا لِلْإِمَامِ أَنْ يُفْتِيَ عَلَى سَبْعَةِ وُجُوهٍ، ثُمَّ قَالَ: « هٰذٰا عَطٰاؤُنٰا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسٰابٍ»

📚  التفسير (عیاشی)   ,  جلد۱  ,  صفحه ۱۲

از حماد بن عثمان نقل شده است که: به امام صادق علیه السلام گفتم: ما احادیث متفاوتی از شما می شنویم، فرمود: قرآن به هفت حرف، نازل شده است و کمترین کار برای امام این است که به هفت شکل متفاوت فتوا دهد. سپس فرمود: «هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسَابٍ»معنی آیه  : [و به او گفتیم:] این عطای بی حساب ماست، [به هر کس خواهی] بی حساب ببخش و [از هر کس خواهی] دریغ کن.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ أَوْ عَنْ غَيْرِهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ قَالَ:░ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلْقُرْآنِ وَ اَلْفُرْقَانِ أَ هُمَا شَيْئَانِ أَوْ شَيْءٌ وَاحِدٌ فَقَالَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ اَلْقُرْآنُ جُمْلَةُ اَلْكِتَابِ وَ اَلْفُرْقَانُ اَلْمُحْكَمُ اَلْوَاجِبُ اَلْعَمَلِ بِهِ .

📚  الکافي  ,  جلد۲  ,  صفحه۶۳۰ 

محمد بن سنان  گفت:از حضرت  امام صادق عليه السّلام پرسيدم كه قرآن و فرقان دو معنى دارند يا يك معنى،فرمودند : قرآن نام همۀ كتاب خداست و فرقان همان بخشى از محكمات است كه عمل به آن واجب است.